Gevangenisstraf is de zwaarste straf in het Nederlandse strafrecht. Van enkele weken tot levenslang: de rechter bepaalt de duur op basis van de ernst van het feit en persoonlijke omstandigheden.
Wat is gevangenisstraf?
Gevangenisstraf is vrijheidsbeneming in een penitentiaire inrichting. Het is de zwaarste hoofdstraf en alleen mogelijk bij misdrijven.
Kenmerken
| Aspect | Beschrijving |
|---|
| Type delict | Alleen bij misdrijven |
| Minimum | 1 dag |
| Maximum tijdelijk | 30 jaar |
| Levenslang | Mogelijk bij moord en terrorisme |
Duur van de gevangenisstraf
De rechter bepaalt de strafmaat binnen het wettelijk kader.
Strafmaxima voorbeelden
| Delict | Maximum |
|---|
| Eenvoudige diefstal | 4 jaar |
| Zware mishandeling | 8 jaar |
| Doodslag | 15 jaar |
| Moord | Levenslang of 30 jaar |
Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI)
Bij gevangenisstraffen langer dan 1 jaar komt de veroordeelde voorwaardelijk vrij na tweederde van de straf.
Regeling
- Automatisch na 2/3 van de straf
- Onder algemene voorwaarde (geen delicten)
- Mogelijke bijzondere voorwaarden
- Proeftijd: restant van de straf + eventueel extra
- VI kan worden uitgesteld of achterwege blijven
Levenslange gevangenisstraf
Levenslang is in Nederland daadwerkelijk levenslang, maar er is sinds 2017 een herbeoordeling.
Herbeoordeling
- Na 25 jaar is herbeoordeling mogelijk
- Toets op resocialisatie en [recidivegevaar](https://rechtshulpdelft.nl/encyclopedie/recidive-verkeersmisdrijven)
- Eventuele omzetting naar tijdelijke straf
- Gebaseerd op EHRM-rechtspraak
Detentie
Gevangenisstraf wordt uitgezeten in een penitentiaire inrichting (PI).
Regimes
- Huis van bewaring: voor voorlopige hechtenis
- Gevangenis: voor veroordeelden
- Beperkt beveiligd: meer vrijheden
- Zeer beperkt beveiligd: overgang naar vrijheid
Aftrek voorarrest
Tijd in voorlopige hechtenis wordt afgetrokken van de gevangenisstraf (art. 27 Sr).
Strafonderbreking en verlof
Tijdens de detentie zijn verlof en strafonderbreking mogelijk.
Vormen
- Algemeen verlof (na deel straf)
- Incidenteel verlof (bijzondere omstandigheden)
- Strafonderbreking (maximaal 3 maanden)
Veelgestelde vragen
Wat gebeurt er als ik verdacht ben van een misdrijf?
Je hebt recht op juridische hulp, je kunt zwijgen, en de politie moet je rechten uitleggen. Verdacht zijn is niet hetzelfde als schuldig.
Hoe lang kan ik in voorarrest worden gehouden?
Maximaal 10 dagen zonder proces, daarna moet rechter voorarrest goedkeuren. Voorarrest mag niet onbeperkt duren.
Wat is het verschil tussen een misdrijf en overtreding?
Een misdrijf is ernstiger en kan met gevangenisstraf worden bestraft. Een overtreding kan met geldboete worden afgehandeld.
Heb ik recht op een advocaat?
Ja, je hebt altijd recht op juridische bijstand. Dit kan gratis zijn als je dit niet kunt betalen.
Kan ik in hoger beroep gaan?
Ja, je kunt tegen de uitspraak in beroep gaan bij het gerechtshof.
## Veelgestelde vragen
**Hoe wordt de duur van mijn gevangenisstraf bepaald?**
De rechter bepaalt de strafduur binnen wettelijke grenzen, gebaseerd op de ernst van het delict en persoonlijke omstandigheden zoals eerdere veroordelingen, spijtbetuiging en recidivegevaar. Voor elk misdrijf geldt een maximumstraf (bijv. 4 jaar voor diefstal, 30 jaar of levenslang voor moord). De rechter houdt ook rekening met verzachtende omstandigheden, zoals medewerking aan het onderzoek of een schone strafblad.
**Wat houdt voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) precies in?**
Bij straffen langer dan 1 jaar kom je automatisch vrij na tweederde van de straf, mits je je aan de voorwaarden houdt. Je krijgt een proeftijd gelijk aan het restant van je straf (plus eventueel extra tijd). Tijdens deze periode mag je geen nieuwe delicten plegen. De rechter kan ook bijzondere voorwaarden stellen, zoals meldplicht of contactverbod. Schendt je de voorwaarden? Dan moet je de rest van je straf alsnog uitzitten.
**Kan ik tijdens mijn gevangenisstraf verlof krijgen?**
Ja, onder bepaalde voorwaarden. Je komt in aanmerking voor algemeen verlof na het uitzitten van een deel van je straf, afhankelijk van je regime. Incidenteel verlof is mogelijk bij bijzondere omstandigheden, zoals een begrafenis of ziekte van een familielid. Strafonderbreking (maximaal 3 maanden) kan worden verleend bij ernstige persoonlijke omstandigheden. Alle verlofvormen worden strikt beoordeeld en kunnen worden geweigerd.
**Wat betekent levenslange gevangenisstraf in Nederland?**
Levenslang betekent in principe levenslang, maar sinds 2017 is herbeoordeling mogelijk na 25 jaar. Een commissie beoordeelt dan of je voldoende bent gerehabiliteerd en of het recidivegevaar laag genoeg is. Bij een positieve beoordeling kan je straf worden omgezet in een tijdelijke straf. Dit systeem vloeit voort uit Europese rechtspraak, die stelt dat levenslang niet onherroepelijk mag zijn.
**Hoe werkt aftrek van voorarrest?**
De tijd die je in voorlopige hechtenis hebt doorgebracht, wordt volledig afgetrokken van je uiteindelijke gevangenisstraf (artikel 27 Sr). Bijvoorbeeld: als je 6 maanden in voorarrest zat en 2 jaar gevangenisstraf krijgt, hoef je nog maar 1,5 jaar uit te zitten. Dit geldt alleen voor de tijd die je daadwerkelijk in hechtenis hebt gezeten, niet voor periode van vrijheid onder voorwaarden.
**Wat zijn de verschillen tussen de regimes in de gevangenis?**
Nederland kent vier regimes: 1) **Huis van bewaring** voor voorlopige hechtenis, 2) **Gevangenis** voor veroordeelden met standaardregime, 3) **Beperkt beveiligd** met meer vrijheden zoals werk buiten de inrichting, en 4) **Zeer beperkt beveiligd** als overgang naar vrijheid. Je regime wordt bepaald door je strafduur, gedrag en risico op recidive. Strenger regime betekent minder privileges.
**Kan ik mijn straf uitzitten in een buitenlandse gevangenis?**
In sommige gevallen is overplaatsing naar een buitenlandse gevangenis mogelijk via verdragen, zoals het Europees Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen. Dit kan alleen als zowel Nederland als het andere land akkoord gaan en je aan bepaalde voorwaarden voldoet, zoals de nationaliteit van het land of familiebanden. Overplaatsing is niet automatisch en wordt per geval beoordeeld.
### TL;DR
Gevangenisstraf is de zwaarste straf in Nederland, alleen voor misdrijven. De duur varieert van 1 dag tot levenslang, waarbij de rechter de strafmaat bepaalt. Bij straffen langer dan 1 jaar kom je na tweederde automatisch voorwaardelijk vrij, mits je je aan de voorwaarden houdt. Levenslang is in principe levenslang, maar na 25 jaar is herbeoordeling mogelijk.
### Key Takeaways
- Gevangenisstraf is alleen mogelijk bij misdrijven, niet bij overtredingen.
- De rechter bepaalt de strafduur binnen wettelijke maxima, rekening houdend met persoonlijke omstandigheden.
- Voorwaardelijke invrijheidstelling geldt automatisch na tweederde van de straf bij straffen langer dan 1 jaar.
- Levenslange gevangenisstraf kan na 25 jaar worden herbeoordeeld, maar is niet automatisch omzetbaar.
- Voorarrest wordt volledig afgetrokken van de uiteindelijke strafduur.